Samenzweringsgeloof: Voelt goed
Het bestaan van objectieve waarheden kan om verschillende redenen in twijfel worden getrokken. Samenzweringsgeloof is een indicatie van een bepaalde vorm van waarheidsrelativisme: subjectivisme.
Wat mensen geloven dat waar en juist is, heeft deels te maken met hoe ze waarheid definiëren. Als iemand twijfelt aan het bestaan van objectieve feiten, is hij vatbaarder voor complottheorieën en andere pseudo-waarheden. Dit is wat een Zweeds onderzoeksteam concludeerde uit een online enquête onder steekproeven van de Zweedse en Britse bevolking. Zoals de groep rapporteert in het "Journal of Research in Personality", lijken samenzweringstheorieën geloofwaardiger wanneer de waarheid wordt verklaard als een gevoelskwestie. Paradoxaal genoeg vermindert dit ook de tolerantie voor andersdenkenden: Hun wordt hun eigen waargenomen waarheid niet gegund.
De onderzoekers onder leiding van Julia Aspernäs van de Universiteit van Linköping vroegen meer dan 1400 proefpersonen naar hun opvattingen en overtuigingen. Wat verstonden ze onder waarheid? In hoeverre geloofden ze in samenzweringstheorieën? Zouden ze van gedachten veranderen als er bewijs was van het tegendeel? Daarnaast werd hun analytische denkvermogen op de proef gesteld met logische opgaven en werd hen gevraagd de diepzinnigheid van betekenisloze zinnen en oude wijsheden te beoordelen.
De antwoorden over het thema waarheid waren statistisch terug te voeren op twee soorten waarheidsrelativisme, die vaak samengaan, maar niet altijd. De eerste: Waarheid is een kwestie van subjectieve perceptie. De neiging tot subjectivisme is bijvoorbeeld te zien in de instemming met uitspraken als "Er is geen waarheid, alleen meningen" en "Als iets goed voelt, dan is het waar". De andere vorm van relativisme: waarheid is een kwestie van perspectief, van samenleving. Een voorbeeld uitspraak: "Een uitspraak kan waar zijn in de ene cultuur en niet in de andere."
Voor cultuurrelativisme vonden de onderzoekers slechts zwakke of geen associaties met samenzweringsovertuigingen, maar voor subjectivisme wel. "Degenen die geloven dat de waarheid subjectief is, geloven eerder in samenzweringstheorieën en houden ook eerder vast aan hun overtuigingen als de feiten zich tegen hen uitspreken," melden de onderzoekers. Dit was ook het geval wanneer de proefpersonen niet verschilden in andere kenmerken zoals hun politieke opvattingen of analytische vaardigheden. De subjectivisten waren ook meer geneigd dan de cultuurrelativisten om een diepere betekenis te herkennen in onzinnige zinnen.
"Ik denk dat veel mensen die het begrip waarheid relativeren het eigenlijk goed bedoelen," zegt Aspernäs in een persbericht. "Maar onze resultaten laten zien dat zo'n opvatting onder bepaalde omstandigheden gevaarlijk kan zijn." Als subjectivisten waarheid definiëren aan de hand van of iets "goed voelt", kan dit hen ervan weerhouden om analytisch te denken en samenzweringstheorieën in twijfel te trekken,
Spectrum van de wetenschap
Wij zijn partners van Spektrum der Wissenschaft en willen gefundeerde informatie toegankelijker voor je maken. Volg Spektrum der Wissenschaft als je de artikelen leuk vindt.
[[small:]]
Coverafbeelding: © Patrick Daxenbichler / Getty Images / iStock (detail) Voorbeelden van waargenomen waarheden zijn overal te vinden waar mensen hun mening uiten. (symbolische afbeelding)
Deskundigen uit wetenschap en onderzoek doen verslag van de huidige bevindingen op hun gebied - deskundig, authentiek en begrijpelijk.