Zenuwen zijn de schuldige: jojo-effect gedecodeerd
Wie zich aan een dieet heeft gehouden, staat vaak pas aan het begin: want het wordt heel moeilijk om het gewicht er op de lange termijn af te houden. Een nieuw onderzoek heeft nu de oorzaak van het jojo-effect blootgelegd en daarmee een aanknopingspunt gecreëerd voor de ontwikkeling van medicijnen om ongewenste gewichtstoename tegen te gaan.
Diëten zijn er in overvloed: koolhydraatarm, ketogeen dieet, intermittent fasting, paleo dieet, FdH (eet je helft)... de lijst kan eindeloos doorgaan. Wat al deze diëten meestal gemeen hebben, is dat ze inhouden dat je zonder moet, dat je minder calorieën eet dan je verbrandt: het lichaam verhongert.
Wetenschappers van het Max Planck Institute for Metabolism Research en de Harvard Medical School zijn er nu in geslaagd om de neuronale processen te ontcijferen die vaak leiden tot het jojo-effect, d.w.z. hernieuwde gewichtstoename, na een dieet: In hun studie leggen ze uit hoe de verminderde calorie-inname de activiteit van "hongerneuronen" in de hersenen stimuleert, wat vervolgens leidt tot een verhoogde drang om te eten en hernieuwde gewichtstoename op de lange termijn, zelfs na het dieet.
Dieet verandert neuronale processen in de hersenen op lange termijn
Tot nu toe hebben studies over diëten zich vooral gericht op de kortetermijngevolgen voor het lichaam. Nu is voor het eerst aangetoond dat de verminderde calorie-inname de neuronale processen in de hersenen blijft beïnvloeden, zelfs nadat het dieet is afgelopen:
Gewichtsverlies, waarbij minder calorieën worden geconsumeerd dan het lichaam nodig heeft, verhoogt de activering van zogenaamde AgRP neuronen (in de volksmond hongerneuronen genoemd) in de hypothalamus. Dit signaal zorgt ervoor dat we meer gaan eten om het tekort aan voedsel te compenseren. Nieuw is dat de AgRP-activiteit, dus het hongergevoel, lang na het dieet verhoogd blijft - namelijk totdat het verloren gewicht weer is teruggewonnen.
Belangrijk om te overleven voor onze voorouders - tegenwoordig fataal voor een succesvol dieet
Zo ongunstig als dit mechanisme vandaag de dag voor ons is in een wereld van overvloed, zo belangrijk was het voor onze voorouders om te kunnen overleven. Als er toen een langere periode van honger was, was het essentieel voor de overleving om het gewichtsverlies zo snel mogelijk in te halen. De vetreserves moesten worden aangevuld om voorbereid te zijn op de volgende periode van schaarste. Vanuit dit perspectief is het niet meer dan logisch dat er stofwisselingsprocessen zijn ontwikkeld die ervoor zorgen dat mensen na een hongersnood weer meer gaan eten totdat hun oorspronkelijke gewicht weer is hersteld.
Dit is echter fataal als je overgewicht probeert kwijt te raken. Een probleem dat geen rol speelde in de evolutie van deze stofwisselingsprocessen. Als gevolg hiervan werken onze hersenen specifiek onze intentie om vetreserves te verminderen tegen, omdat dit evolutionair gezien weinig zin heeft. Het dieet en het daarmee gepaard gaande gewichtsverlies geven onze hersenen het signaal dat er sprake is van een tekortsituatie die zo snel mogelijk gecompenseerd moet worden. De langdurige versterking van het hongersignaal leidt vervolgens tot het jojo-effect na het dieet, omdat onze hersenen pas tevreden zijn als de vetreserves zijn aangevuld - en het succes van het dieet is tenietgedaan.
Resultaten bieden een uitgangspunt voor medicijnen die het jojo-effect voorkomen
Hoewel de studieresultaten ontnuchterend zijn voor iedereen die hoopt op lange termijn gewicht te verliezen met diëten, vormen ze ook het startpunt voor de ontwikkeling van medicijnen om te voorkomen dat je later weer aankomt. De auteurs van het onderzoek zijn er al in geslaagd om het versterkende effect van het hongersignaal bij muizen te onderdrukken na een periode van verminderde calorie-inname. Deze muizen kregen het gewicht dat ze na hun "dieet" waren kwijtgeraakt niet terug. Het volgende doel is nu om medicijnen te ontwikkelen waarmee ook wij mensen ons gewicht blijvend kunnen behouden na een dieet.
Caption foto: Lee Charlie/Shutterstock
Wetenschapsredacteur en bioloog. Ik hou van dieren en ben gefascineerd door planten, hun mogelijkheden en alles wat je ermee kunt doen. Daarom is mijn favoriete plek altijd buiten - ergens in de natuur, het liefst in mijn wilde tuin.