Ze wilde geen verborgen voorwerp boeken maken, nu bezit ze het genre
22-5-2025
Vertaling: machinaal vertaald
Foto's: Ann-Kathrin Schäfer
De verborgen voorwerpboeken van Rotraut Susanne Berner zijn niet meer weg te denken uit de kinderkamer. In dit interview legt ze uit waarom dit nooit het plan was, waarom boekverkoper Armin op haar man lijkt en wat een goede Wimmel-kosmos met een filmscript te maken heeft.
Mijn kinderen liggen op hun buik op de grond met de grootformaat verborgen voorwerpboeken van Rotraut Susanne Berner voor zich. Ik vind het heerlijk om te zien hoe ze wegzinken in deze kleurrijke plaatjes. Soms zak ik er zelf ook in weg. Dan kijken we samen hoe de kittens groter worden, de papegaai opstijgt en de kleuterschool wordt voltooid. Telkens als we ernaar kijken, ontdekken we nieuwe details - zelfs voor de honderdste keer.
Verborgen voorwerp foto's zijn illustraties met talloze figuren, scènes en kleine verhaaltjes. Rotraut Susanne Berner heeft ze niet uitgevonden - maar ze ging een stap verder: ze breide verschillende van zulke verborgen voorwerpplaatjes aan elkaar tot een groot verhaal. Over meerdere pagina's en delen. Met het dorp Wimmlingen en 80 terugkerende personages heeft ze een wereld gecreëerd die haar tot een van de succesvolste kinderboekenschrijvers van deze tijd maakt.
Haar seizoenen-van-het-jaar-boeken staan in bijna elke kinderkamer. Er zijn 6,5 miljoen exemplaren van verkocht en ze zijn vertaald in 30 talen. Hoe voelt dat?
Rotraut Susanne Berner: Het is bizar als ik me dat realiseer. Ik vraag me vaak af hoe dat komt. Er zijn maar een paar illustratoren en auteurs die klassiekers maken. En het is mij overkomen. Dat is een groot geluk, waar ik heel dankbaar voor ben.
Je werkt momenteel aan een nieuw boek voor de serie, «Kerst in Wimmlingen». Uitgerekend nu, als buiten alles in bloei staat ...
Ja, ik zit hier in het late voorjaar en laat het sneeuwen.
Bron: Gerstenberg
Je illustreerde je allereerste Wimmelbuch, het winterboek, al in de zomer.
Dat was in de zomer van 2003, een van de warmste zomers ooit! Elke keer als ik opkeek van mijn winterplaatjes, dacht ik: «Waar ben ik?» Dat was te gek.
Luister je naar kerstmuziek?
Nee, integendeel. Ik neem bewust pauzes op mijn terrasje en geniet van het warme seizoen.
Het winterboek verscheen 22 jaar geleden. Hoe is het voor jou om het verhaal van Wimmlingen over zo'n lange periode voort te zetten? Is het vooral leuk om de personages te laten voortleven - of wil je het verhaal graag afsluiten?Beide is het geval. Deze personages zijn uit mij voortgekomen: Ik vind ze leuk en ze zijn vertrouwd voor me. Natuurlijk wil ik de kosmos van wimmlings ook om pragmatische redenen in leven houden. Zo verdien ik mijn geld. Aan de andere kant is het voor mij belangrijk om tussendoor iets heel anders te doen. Ik heb bijvoorbeeld net een boek over mensenrechten voor jongvolwassenen geïllustreerd. Daarna wijd ik me graag weer aan Wimmlingen.
Heb je favoriete personages?
Vooral de boekhandelaar Armin ligt me na aan het hart. Ik heb hem gemodelleerd naar mijn man, die in 2012 is overleden. Hij ziet er precies hetzelfde uit en zal ook een rol spelen in het kerstboek.
Laat je je man nog een beetje zo leven?
Ja, hoewel hij toch nog heel erg bij mij woont. Ik woon in de flat die we delen en ben omringd door zijn spullen. Ik werk in dezelfde winkel waar hij vroeger illustraties tentoonstelde. Ik heb zijn nalatenschap aan het Duitse Museum voor Boeken en Schrijven in Leipzig gegeven, samen met mijn originelen. Dus we zijn weer een beetje samen.
Ben je zelf aanwezig in Wimmlingen?
Ik ben vertegenwoordigd in verschillende personen, waarschijnlijk in Susanne. Wat zij met mij gemeen heeft, is dat ze voortdurend haar hoeden en petten kwijtraakt.
Ik moet toegeven dat ik zelf een groot fan ben van je verborgen voorwerpen boeken. Ik houd vaak niet van verborgen voorwerp plaatjes omdat ze te hectisch voor me zijn ...
Zelf heb ik me lang verzet tegen Edmund Jacoby - mijn toenmalige uitgever bij Gerstenberg - die me maar bleef pesten om verborgen voorwerpboeken te maken. Dat is niet echt mijn ding. Ik hou er niet van om op zo'n kleine schaal en op zo'n uitgebreide manier te werken. Toen ik besloot om toch mee te doen, wilde ik het op een andere, nieuwe manier doen.
Hoe dan?
Mijn verborgen voorwerpen boeken zijn eigenlijk één groot verhaal. De personages ontmoeten elkaar, maken ruzie, krijgen kinderen. De «vader van de verborgen voorwerpboeken» Ali Mitgutsch heeft het nooit over de factor tijd. Je kunt je verliezen in zijn foto's. Maar het feit dat je als lezer het gevoel hebt dat je op een podium staat waar de hele tijd iets gebeurt, was vroeger ongehoord. Velen hebben dit sindsdien geïmiteerd. Het was toen nieuw.
Dit literaire vertellen in kinderlijke, levendige beelden: Is dat jouw recept voor succes?
Ik moet zeggen dat het succes pas kwam toen alle seizoenenboeken waren gepubliceerd. De eerste twee boeken deden het helemaal niet goed. Mensen waren bang dat een boek zonder tekst de kinderen niets zou leren. Mijn idee was dat kinderen de boeken zelfstandig moesten kunnen bekijken. Ik zie ze al liggen op hun buik, helemaal opgaand in de plaatjes. De allerkleinsten wijzen ernaar en zeggen: kat, auto, ooievaar. Als ze ouder worden, beseffen ze dat er iets wordt verteld en vergelijken ze de seizoenen en de tijden van de dag.
Met zoveel personages, hoe houd je alles bij wat er op een pagina gebeurt en vervolgens in de verschillende delen als geheel?Ik ben heel naïef begonnen met het eerste deel. Maar ik ben al snel overgestapt op een systematische aanpak. Voor elk boek schrijf ik een script, net als bij een film: wie acteert met wie, wat gebeurt er wanneer. Ik schreef op lijstjes welke kleren de personages dragen, waar ze wonen, wie wie kent. De belangrijkste focus ligt op de weg die door de boeken loopt. In de winter rijdt de bus er van pagina tot pagina overheen, in de lente de vuilniswagen. Wat er op de achtergrond gebeurt - of het nu een vrouw is die wandelt of een dief die door het beeld sluipt - komt spontaan in me op terwijl ik teken.
Mijn kind vroeg me onlangs waar de treinen het station verlaten. Ze zijn zo vrij om niet te veel aandacht te besteden aan verhoudingen en perspectieven. Waarom?Er staan veel onlogische dingen op de foto's, dat is waarschijnlijk waar. Qua perspectief klopt er niet veel van. De beelden lopen in elkaar over als op een theaterpodium. Ik wilde niet te veel overlap om de leesbaarheid te waarborgen.
Zijn je stijl en tekentechniek altijd hetzelfde geweest?
In de Wimmel boeken en ook in mijn «Karlchen» boeken, ja: mijn personages zijn allemaal omlijnd en ingekleurd. Dit is een traditionele vorm van illustreren. Ik gebruik pastel- en gouachekleuren en kleurpotloden. Ervoor zorgen dat alle personages er na 20 jaar nog steeds hetzelfde uitzien is een knap staaltje vakmanschap en helemaal niet gemakkelijk. Je blijft je ontwikkelen en je streken veranderen. Dat zie je een beetje terug in de boeken. Maar als de doelgroep geen jonge kinderen zijn, gebruik ik ook heel andere technieken.
In een interview noemde je Walter Trier als je rolmodel. Hij heeft alle boeken van Erich Kästner geïllustreerd. In hoeverre heeft hij je geïnspireerd?
Walter Trier tekende zijn personages met een zekere afstand, maar altijd met een liefdevolle blik. Daar houd ik echt van. Hij was een briljant tekenaar en ook als persoon een groot rolmodel. Hij maakte politieke statements tegen de nazi-dictatuur in karikaturen. Een door en door sympathieke kunstenaar en persoon. Als kind had ik de boeken van Kästner thuis: mijn vader was uitgever en zorgde ervoor dat ik «goede» boeken las, geen strips bijvoorbeeld. Maar dat deed ik natuurlijk ook.
Mensen in rolstoelen en met verschillende huidskleuren komen voor in je verborgen voorwerpen boeken. Hoe belangrijk vind je diversiteit in je kinderboeken?
Oh, er is van alle kanten kritiek geweest. Sommigen vinden dat er te weinig etniciteiten zijn vertegenwoordigd, maar dat de vuilnismannen geen migrantenachtergrond moeten hebben. Anderen vragen waarom er een zwarte vrouw in moet en eentje met een hoofddoek. Ik wil de werkelijkheid weergeven zoals die is. Ja, en daar hoort ook een rolstoelgebruiker bij. Gelukkig maar. Toen ik een kind was, zag je er bijna nooit een op straat omdat bijna niets drempelvrij was. Het is me niet perfect gelukt. Er is bijvoorbeeld geen blinde. Je zou nog meer tekortkomingen kunnen opnoemen als je dat zou willen.
Je groeide op in Zuid-Duitsland en zei in een interview dat je Wimmlingen hebt gemodelleerd naar een plaats in deze regio uit de jaren vijftig en zestig. Herinner jij je jouw jeugd als zo idyllisch als Wimmlingen?
Ja, ik herinner het me als een harmonieuze tijd. De eerste jaren groeide ik op het platteland bij Stuttgart op. De weg was mijn speelterrein, er reden toen nog nauwelijks auto's. Mijn grootouders werkten als boeren. Mijn grootouders werkten als boeren. We wandelden veel en zongen. Vanuit mijn huidige perspectief was het echter een valse idylle. Als je bedenkt hoe recent de verschrikkingen van de oorlog waren.
Even vandaag de dag is de situatie in de wereld op veel plaatsen wankel. Wimmlingen is een klein stadje waar alles goed lijkt te gaan met de wereld. Is dat de wereld die jij graag zou willen zien?
Mijn boeken zijn minder politiek of ideologisch. Ik wil tweejarigen niet de wereld in al zijn gruwelijkheid laten zien. Ik concentreer me op dingen die kinderen in hun dagelijks leven herkennen: de kat, de hond, de auto, de boom en de graafmachine. Sommige dingen zijn ook sprookjesachtig, bijvoorbeeld Oskar met de gans. Een mysterieus figuur waar niemand iets van weet.
Hoe heeft succes je leven en je werk veranderd?
Ik was jarenlang gelukkig, maar verdiende niet veel en leefde met roodstand. Gelukkig is dat veranderd. Als je geen economische zorgen hebt, leef je een meer ontspannen leven. In die zin hoef ik geen boeken meer te schrijven. Ik word dit jaar 77 en krijg vaak de vraag: «Waarom doe je jezelf dit aan? Waarom laat je het niet rusten en geniet je niet van het leven!» Maar ik werk nog steeds met veel plezier. Als jongvolwassenen me bedanken omdat ze met mijn boeken zijn opgegroeid, raakt me dat. Tegelijkertijd doet het me beseffen hoe de tijd vliegt. Omdat ik zelf geen kinderen heb die ik kan zien opgroeien, realiseer ik me dat meestal niet.
Omslagfoto: Ann-Kathrin Schäfer
Ann-Kathrin Schäfer
Editor freelance
simon.balissat@digitecgalaxus.chIk ben eigenlijk journaliste, maar de laatste jaren werk ik ook steeds meer als zandtaartenbakker, gezinshondentrainer en graafexpert. Mijn hart smelt als mijn kinderen met vreugdetranen lachen en 's avonds gelukzalig naast elkaar in slaap vallen. Dankzij hen vind ik elke dag inspiratie om te schrijven - en nu weet ik ook het verschil tussen een wiellader, een asfalteermachine en een bulldozer.
9 opmerkingen
later